جرائم قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی

فهرست

جرم و مجازات چیست؟. 2

جرایم قابل گذشت.. 2

فهرست جرایم قابل گذشت.. 3

شاكیان متعدد. 5

آثار گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت.. 5

جرایم غیرقابل گذشت.. 6

قصاص در صورت نبخشیدن ولی دم. 7

حد، قابل تغییر نیست.. 8

صلح و سازش با متهم در جرائم غیرقابل گذشت.. 8

شریک جرم‌ها چگونه مجازات می‌شوند؟. 8

شکایت و رضایت در جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت.. 9

آیا شاکی بعد از رضایت می تواند رضایت خود را پس بگیرید. 10

 تدوین کننده : سیروس سجادیان

جرم و مجازات چیست؟

در ماده 2 قانون مجازت اسلامی جدید، رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می‌شود.

به عنوان مثال، عمل کلاهبرداری که بردن مال دیگری به نحو متقلبانه است، جرم به حساب می‌آید، یا خودداری از کمک به مصدوم آن هم در حالی که امکان کمک‌رسانی توسط راننده وجود دارد هم جرم محسوب می‌شود.

مجازات ؛ پاداش و پاسخ قانونی جامعه به مجرم در قبال عمل مجرمانه‌اش مجازات نامیده می‌شود. اعمال مجازات، به اصلاح مجرم منجر خواهد شد و برای این است که او از این پس به قوانین و توافق‌های اجتماعی احترام بگذارد. این مجازات‌ها در نظام کیفری کشور ما شامل حدود، قصاص، دیه، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده می‌شود.

 جرایم قابل گذشت

اگر شاکی خصوصی (در جرایم قابل گذشت) پس از اعلام شکایت گذشت کند، تعقیب یا رسیدگی یا اجرای حکم متوقف می‌شود.

برای مثال بزه فحاشی از جمله جرایم قابل گذشت است. البته اعلام گذشت باید صریح و بدون قید و شرط باشد.

توهین به اشخاص عادی از قبیل فحاشی و به کار بردن واژه‌های رکیک،اذیت و آزار زن حامله که منجر به سقط جنین شود.امتناع از سپردن طفل به اشخاصی که به طور قانونی حق مطالبه او را دارند، ترک انفاق، افشای سر، تهدید و اکراه، کشتن حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری، تلف‌کردن یا سوزاندن اسناد یا اوراق تجاری یا غیرتجاری و غیردولتی، تخریب نخلستان یا تاکستان یا باغ میوه دیگری، تصرف ملک دیگری با قهر و غلبه، ورود به عنف به منزل یا مسکن دیگری، افترا، توهین و هتک حرمت و نشر اکاذیب، از جمله جرایم قابل گذشت است.

فهرست جرایم قابل گذشت

دیات

دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع یا جنایت عمدی مقرر می‌شود، البته در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد. برای مثال دیه شکستن استخوان ران پای یک مرد که بهبود پیدا کند، معادل پرداخت بهای هشت نفر شتر است.

ماده ۴۴۸ تا ۷۲۸  قانون مجازات اسلامی کتاب چهارم.

تعزیرات

تعزیر، مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می‌شود، مانند حبس یا جزای نقدی. باید توجه داشت که در کشور ما جرایم تعزیری مطابق اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها در قانون آمده و قاضی فقط در حدود مجازات​ تعریف شده قادر به اعمال آن است. برای مثال مجازات جرم خیانت در امانت مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی، شش ماه تا سه سال حبس است. البته در جرایم عمدی (حد، قصاص)، تعزیری، دادگاه می‌تواند به عنوان تکمیل مجازات، مجرم را از حقوق اجتماعی یا از اقامت در نقطه یا نقاط معین ممنوع کند یا او را به اقامت در مکان معینی مجبور نماید.

1. استفاده از ضعف نفس شخصی - ماده ۵۹۶
2. هتک حرمت اشخاص(توهین) - ماده ۶۰۸
3. سقط جنین - ماده ۶۲۲
4. امتناع از تحویل طفل - ماده۶۳۲
5. رها کردن طفل - ماده ۶۳۳
6. نفقه - ماده ۶۴۲
7. افشار اسرار به واسطه شغل - ماده ۹۴۸
8. الزام بهدادن نوشته با اکراه – ماده668
9. تهدید افراد - ماده ۶۶۹
10. آتش زدن اموال دیگری - ماده ۶۷۶
11. تخریب ماده - ۶۷۷
12. تلف و شکار حیوانات - ماده ۶۷۹
13. امحای اوراق غیر دولتی - ماده ۶۸۲
14. چرانیدن محصول دیگری - ماده ۶۸۴
15. از بین بردن اصله نخل - ماده ۶۸۵
16. تصرف در اراضی - ماده ۶۹۰
17. تصرف عدوانی - ماده ۶۹۲
18. ورود به عنف ماده - ۶۹۴
19. افترا ، توهین و هتک حرمت - ماده ۶۹۷
20. نشر اکاذیب - ماده ۶۹۸
21. افتراء عملی - ۶۹۹
22. هجو ماده ۷۰۰

شاكیان متعدد

هرگاه متضررین از جرم متعدد باشند، تعقیب جزایی با شكایت هر یك از آنها شروع می شود ولی موقوف شدن تعقیب، موكول به گذشت همه كسانی است كه شكایت كرده اند. باید توجه داشت كه حق گذشت، در صورت فوت شاكی به ورثه او خواهد رسید و در صورت گذشت همگی وراثت تعقیب، رسیدگی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

آثار گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت

با توجه به تبصره دو ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، اگر مجازات بزه قابل گذشت که دارای آثار تبعی است، اجرا شده باشد و شاکی بعد از اجرای مجازات، رضایت خود را نسبت محکوم‌علیه اعلام کند، آیا آثار تبعی رفع می‌شود؟

طبق تبصره دو ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت موجب موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات اعم از مجازات اصلی و تبعی است. در فرض سؤال نیز با توجه به اصـل تفسیر قانون جزا به نفع متهم، در صورت گذشت شاکی خصوصی، پس از اجرای مجازات اصلی، اجرای آثار تبعی آن نیز موقوف می‌شود.

آیا مبلغ 300 هزار ریال جزای نقدی بدل از یک روز حبس که در ماده ۲۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ تعیین شده است، شامل محکومان قبلی هم می‌شود؟ با توجه به اینکه برابر تبصره دو ماده ۳۱ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر حداکثر طول مدت حبس بدل از جزای نقدی، 10 سال است، آیا به طور کلی تعدیل حبس بدل از جزای نقدی و نیز حداکثر آن که اکنون برابر قانون جدید سه سال است، شامل محکومان مواد مخدر هم می‌شود؟

سیصد هزار ریال جزای نقدی بدل از یک روز حبس موضوع ماده ۲۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون شامل کسانی که قبلاً محکوم شده‌اند، نیز می‌شود. ماده ۳۱ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر درخصوص طول مدت حبس بدل از جزای نقدی محکومان موضوع این قانون، حکم خاص و مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام است و مطابق نظریه شورای نگهبان با قوانین عادی نسخ نمی‌شود اما چون راجع به تعدیل مبلغ جزای نقدی مابه‌ازای حبس، در قانون یادشده حکم خاصی مقرر نشده است، محکومان موادمخدر نیز از این جهت مشمول تعدیل مقرر در قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و نیز ماده ۲۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ هستند.

اگر وكيل حق‌الوكاله مرحله تجديدنظر را مطالبه كرده اما دادگاه تجديدنظر حق‌الوكاله را مورد حكم قرار نداده باشد، آیا مورد از مصاديق اصلاح رأي مذكور در ماده 309 قانون آيين دادرسي دادگاه‌هاي عمومي و انقلاب در امور مدني است؟

چنانچه خواهان يا وكيل وي با داشتن حق مطالبه حق‌الوكاله ضمن طرح دعواي اصلي، حق‌الوكاله را نيز مطالبه كرده باشد و دادگاه بدوي ضمن صدور حكم نسبت به دعواي اصلي به حق‌الوكاله رأي داده اما دادگاه تجديدنظر حكم به حق‌الوكاله اين مرحله صادر نکرده باشد، اين مورد از مصاديق ماده 309 قانون آيين دادرسي دادگاه‌هاي عمومي و انقلاب در امور مدني نيست زيرا كلمه‌اي از قلم نيفتاده يا جمله‌اي اضافه نشده يا اشتباهي در محاسبه صورت نگرفته است بلكه نسبت به حق‌الوكاله رأي داده نشده است لذا محكوم‌له ناگزير است مجددا نسبت به مطالبه حق‌الوكاله مرحله تجديدنظر دادخواست جداگانه تقديم کند. سهیل طاهری 

جرایم غیرقابل گذشت

معمولاً شهروندان از قشرهای مختلف با اصطلاحات تخصصی حقوقی، آشنایی کامل ندارند و این یک امر طبیعی است، اما در زندگی روزمره و نیز روابط پیچیده اجتماعی، چه بسا بسیاری از افراد روزی سر از مراجع قضایی در ‌آورند تا امورشان حل و فصل شود. از طرفی پس از رسیدگی به دعاوی در دادگاه‌ها، رأی صادر می‌شود؛ اما در این آرای صادر شده، خواننده به اصطلاحات، واژه‌ها و عباراتی بر می‌خورد که یا معنی آنها را نمی‌داند یا آن که تصور دیگری از آن عبارت یا واژه در ذهن دارد که حقیقت بر خلاف تصور اوست. به همین دلیل، در این نوشتار تلاش کرده‌ایم برای آشنایی هر چه بیشتر خوانندگان به توضیح برخی از این اصطلاحات بپردازیم.

جرایم غیرقابل گذشت، جرایمی‌ است که تعقیب آنها به شکایت شاکی خصوصی نیاز ندارد و اگر شاکی نیز اعلام رضایت کند، مراجع قضایی نمی‌توانند به استناد رضایت شاکی، امر تعقیب و محاکمه و اجرای حکم را متوقف کنند. برای نمونه بزه‌هایی همچون خیانت در امانت، کلاهبرداری، قتل عمدی و سرقت از جمله بزه‌های غیرقابل گذشت است.

ناگفته نماند در جرایم غیرقابل گذشت، رضایت شاکی از مواردی است که دادگاه می‌تواند مطابق آن مجازات متهم را تخفیف دهد و اگر بعد از صدور حکم قطعی شاکی اعلام رضایت کند؛ دادگاه پس از درخواست محکوم، در مجازات مقرر تجدیدنظر کرده و آن را کاهش می‌دهد.

باید توجه داشت در جرایم قابل گذشت، اگر چند نفر شاکی وجود داشته باشد، تعقیب با شکایت هر یک از آنان صورت می‌گیرد ولی برای متوقف‌شدن تعقیب یا محاکمه یا اجرای حکم، باید تمام شاکیان رضایت دهند. اگر شاکی فوت کند این حق گذشت به ورثه او می‌رسد و چنانچه شاکی متوفی دارای چند وارث باشد، در این صورت موقوف‌شدن تعقیب یا محاکمه یا اجرای حکم، موکول به اعلام رضایت همه آنهاست. همچنین باید توجه داشت اگر بعد از اعلام رضایت، شاکی از رضایت خود منصرف شود، به آن ترتیب اثر داده نخواهد شد.

قصاص در صورت نبخشیدن ولی دم

قصاص همان مجازات اصلی جنایت‌های عمدی بر نفس، اعضاء و منافع است. برای مثال اگر کسی مرتکب قتل عمدی شود، مجازات عمل او قصاص است و همان‌طور که جان دیگری را گرفته، جان خود را نیز از دست خواهد داد. البته صاحب خون یا ولی دم می‌تواند از حق قصاص گذشت کند و به دیه راضی شود که در این صورت قاتل از جهت جنبه عمدی این جرم به حبس محکوم خواهد شد.

حد،قابل تغییر نیست

در ماده 15 قانون مجازات اسلامی جدید، حد مجازاتی است که نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس تعیین شده است. برای مثال مجازات شراب‌خواری برای مرتبه اول 80 ضربه تازیانه است یا حد زنای با محارم قتل است. در این گونه موارد در صورت اثبات جرم، قاضی نمی‌تواند در نوع و میزان مجازات تغییری دهد.

صلح و سازش با متهم در جرائم غیرقابل گذشت

برخلاف دعوی خصوصی كه متعلق به زیان دیده ار جرم است، دعوی عمومی حق مدعی العموم یا دادستان می باشد در نتیجه دادستان یا هر مقام قضایی دیگری كه عهده دار امر تعقیب است، مكلف می باشد دعوی عمومی را به جریان انداخته و تا رسیدن به نتیجه نهایی آن را پیگیری كند. بنابراین امكان صلح و سازش بین دادسرا و دادگاه با متهم وجود ندارد. اما در جرائم غیرقابل گذشتی كه شاكی خصوصی نیز وجود دارد (مانند سرقت، كلاهبرداری، خیانت در امانت و…)، اعلام گذشت شاكی در تخفیف مجازات متهم مۆثر می باشد، این تأثیر در دو حالت متصور است : یكی قبل از صدور حكم قطعی و دیگری پس از صدور حكم قطعی. اثر گذشت شاكی در جرائم غیرقابل گذشت قبل از صدور حكم قطعی : مقصود از حكم قطعی حكمی است كه قابل اجراست (با كمی تسامح می توان این تعریف را پذیرفت). هرگاه قبل از قطعی شدن حكم شاكی اعلام رضایت كند، به موجب بند 1 ماده 22 قانون مجازات اسلامی دادگاه می تواند مجازات متهم را تخفیف دهد یا نوع مجازات را تغییر دهد. برای مثال به جای حبس او را به پرداخت جزای نقدی محكوم كند.

شریک جرم‌ها چگونه مجازات می‌شوند؟

معمولا جرایم مهمی مثل سرقت، کلاهبرداری و اختلاس که با همدستی چند نفر انجام می‌شود، به عنوان معاونت و مشارکت در جرم قابل بررسی است.

هر گاه شخصی با علم و آگاهی با شخص یا اشخاص دیگر در جرایم تعزیری یا بازدارنده مشارکت کند و جرم به واسطه عمل همه آنها باشد (خواه عمل آنها با یکدیگر مساوی باشد یا خیر)، شریک در جرم محسوب می‌شوند و مجازات او مانند مجازات کسی است که شخصا مرتکب جرم شده باشد.

دادگاه می‌تواند با توجه به تأثیر مداخله و نقش او، مجازات متناسبی برای وی در نظر بگیرد. برای مثال دو نفر با هم مرتکب جعل سند می‌شوند، اما معاون جرم شخصی است که در عملیات اجرایی جرم دخالت ندارد، ولی با انجام کارهایی مانند تحریک، ترغیب و تطمیع‌کردن دیگری، زمینه ارتکاب جرم را فراهم می‌کند. در این حالت، این اعمال به شرط آن که با علم و آگاهی ( قبل از ارتکاب به جرم اصلی یا همزمان با آن) اتفاق بیفتد، معاونت در جرم محسوب می‌شود.

تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع دیگری برای ارتکاب جرم یا فراهم‌کردن شرایط وقوع جرم با دسیسه، فریب و نیرنگ، تهیه وسیله ارتکاب جرم یا ارائه راهکار برای ارتکاب جرم، فراهم‌کردن شرایط تسهیل وقوع جرم از جمله این جرایم است.

به عنوان مثال، اگر شخصی فرد دیگری را برای کلاهبرداری تحریک ​‌کند و وسایل ارتکاب این جرم را نیز در اختیار او قرار​‌دهد، به این شخص، معاون جرم کلاهبرداری گفته می‌شود. باید توجه داشت که برای اثبات معاونت جرم، قصد یکسان بین معاون و مباشر جرم و همچنین تقدم یا تقارن زمانی بین جرم معاون و مباشر، از جمله شرط‌های اصلی است. حسن رحیمی / قاضی دادگستری

شکایت و رضایت در جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت

 آیا میشود پس از رضایت دوباره از کسی شکایت کرد؟

آیا بعد از حکم میتوان از متشاکی گذشت ؟

جواب این سوالات در این مطلب آمده است .

نظریه ۱۱۳۳۳/ ۷- ۲۸/ ۱۰/ ۱۳۷۱: چون گذشت مشروط قابل ترتیب اثر نیست، لذا اگر معلوم شود ولی دم به طور مشروط گذشت کرده است، چنین گذشتی کان‌لم‌یکن تلقی می‏‌شود و باید حکم قصاص اجرا شود لیکن اگر مشروط بودن گذشت محرز نباشد، موردی برای اجرای قصاص نیست.

 نظریه ۵۵۲۶/ ۷- ۲۶/ ۸/ ۱۳۷۵: گذشت مشروط و معلق فاقد اثر قانونی است؛  هر چند که متعاقبا شرط یا امر معلق‌علیه از سوی متهم یا محکوم‌علیه تحقق یافته باشد.

نظریه ۴۵۸۰/ ۷- ۲۹/ ۸/ ۱۳۶۳: ادارات و سازمانهای دولتی در صورتی می‏‌توانند گذشت کنند و گذشت آنان موثر است که در قانون تصریح شده باشد.

نظریه ۵۸۰۵/ ۷- ۲۹/ ۶/ ۱۳۸۰: مستندا به ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی رضایتنامه تنظیم شده از طرف ماموران انتظامی در حدود وظایف قانونی خود و به مناسبت انجام وظایف شغلی در حین انجام وظیفه سند رسمی محسوب می‏‌شود.

نظریه ۱۷۷۰/ ۷- ۲۲/ ۳/ ۱۳۸۱: عدول از گذشت در امور کیفری طبق ماده ۲۳ قانون اسلامی مسموع نیست و این امر در تمام مراحل صادق است، اعم از اینکه گذشت شاکی یا شکات در مرحله بدوی ارائه شود یا مراحل دیگر و اعم از اینکه رسمی یا عادی و در کلانتری و مرجع قضایی باشد یا خارج از آن. بدیهی است در صورتی که شاکی یا شکات گذشت خود را منکر و آن را نفی کرده باشند و گذشت‏نامه از جانب طرف مقابل تقدیم شده باشد، دادگاه به اصالت آن رسیدگی کرده و در صورت احراز صحت آن، به آن ترتیب اثر خواهد داد.

آیا شاکی بعد از رضایت می تواند رضایت خود را پس بگیرید

 نظریه ۷۱۳۹/ ۷- ۲۵/ ۹/ ۱۳۸۳: بررسی اعتبار رضایتنامه، اعم از رسمی یا عادی بر عهده قاضی‌ای است که پرونده تحت نظر او جریان دارد و در حال رسیدگی است.

عدول از گذشت در امور کیفری به صراحت ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی مسموع نیست بنابراین در صورت ارائه هر نوع رضایتنامه توسط متهم یا محکوم‌علیه و انکار و نفی آن توسط شاکی یا محکوم‌له، قاضی پرونده موضوع را راسا بررسی کرده و به اصالت رضایتنامه رسیدگی می‏‌کند. در صورت احراز صحت آن، به آن ترتیب اثر خواهد داد. جرائم در یك دسته بندی عمده به دو نوع قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می شوند. جرائم قابل گذشت به جرائمی گفته می شود كه قانونگذار به لحاظ رعایت مصالح اجتماعی یا خانوادگی جنبه خصوصی آنها را بر جنبه عمومی شان برتری داده است و تعقیب آنها موكول به شكایت شاكی است. حتی پس از اعلام شكایت نیز شاكی حق دارد از تعقیب متهم صرف نظر كند. بنابراین با اعلام گذشت او، تعقیب متهم متوقف خواهد شد. جرائمی قابل گذشت به شمار می روند. برعكس، در جرائم غیرقابل گذشت اعلام شكایت یا گذشت شاكی تأثیری در امر تعقیب و نماینده جامعه (دادستان) مكلف است به محض اطلاع، متهم را تحت تعقیب قرار دهد. البته باید توجه داشت كه در جرائم غیرقابل گذشت اعلام رضایت شاكی در اخذ تصمیم نهایی دادگاه درباره متهم، با رعایت شرایطی كه به آنها خواهیم پرداخت موثر خواهد بود.

از جمله این جرائم عبارتند از : شرب خمر، كلاهبرداری، قتل عمدی، سرقت، مزاحمت تلفنی و …. صلح و سازش در جرائم قابل گذشت : در جرائم قابل گذشت یعنی جرائمی كه با گذشت شاكی و متضرر از جرم تعقیب، رسیدگی یا اجرای حكم متوقف می شود، گذشت باید به صراحت و بدون هیچ گونه قید و شرطی باشد. بنابراین به گذشت مشروط و معلق در مراجع قضایی ترتیب اثر داده نخواهد شد. برای مثال شخص (الف) از شخص (ج) به عنوان فحاشی شكایت می كند ولی با وساطت آشنایان و فامیل ها از شكایت خود صرف نظر می كند. پس در رضایت نامه می نویسد كه اگر (ج) تعهد كند كه دیگر برای او ایجاد مزاحمت نمی كند و به او ناسزا نخواهد گفت، حاضر است رضایت دهد. به این گونه سازش نامه ها كه دارای قید و شرط است، در دادسرا و دادگاه ترتیب اثر داده نمی شود زیرا رضایت (الف) بسته به آن است كه (ج) متعهد گردد در آینده مرتكب عمل مورد نظر شخص (الف) نخواهد شد. از این رو اعلام رضایت باید بدون هیچ گونه ابهام و قید و شرط باشد. مسئله دیگر آن است كه معمولاً شهروندان محترم با تفاوت های موجود بین مسایل كیفری و مدنی كاملاً آشنا نیستند و در نتیجه در هنگام تنظیم سازش نامه ها به آنها توجه نمی نمایند. فرض كنیم شخص (الف) شیشه اتومبیل شخص (ج) را با سنگ شكسته است و پس از تعقیب متهم در دادسرا شخص (ج) اعلام رضایت می‎كند و می گوید از (الف) شكایت كیفری ندارد. در این مورد باید توجه داشت كه این اعلام رضایت فقط بر عدم دریافت خسارت، وی را تحت تعقیب قرار دهد. در اینگونه موارد چنانچه مقصود شاكی از اعلام رضایت در هر دو جنبه كیفری و مدنی موضوع باشد، یا اینكه شاكی پس از دریافت خسارت، رضایت خود را (مبنی بر عدم اعمال مجازات كیفری متهم) اعلام كرده باشد، مراتب باید به طور كامل در متن سازش نامه آورده شود. مثلاً (…و هیچگونه ادعای كیفری و مدنی از ایشان ندارم). نكته دیگر آنكه پس از اعلام گذشت، شاكی دیگر نمی تواند از گذشت خود خود برگردد و دوباره تقاضای تعقیب كند چون پس از اعلام گذشت (در جرائم قابل گذشت)، امر تعقیب ممكن نخواهد بود.