«نیستید ببینید فاروق چه خبره، بزرگترین گنج ایران دیروز اینجا پیدا شده....» این متن پیامی است که طی یکی دو هفته اخیر اغلب کسانی که در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی حضور دارند با آن برخورد کرده اند که طی آن فردی خطاب به دوست خود می گوید که یک شهر تاریخی بزرگ در فاروق در نزدیکی شهرستان مرودشت فارس کشف شده و از آن به عنوان بزرگترین گنج ایران یاد می کند.

در این پیام مشخصاتی از این شهر زیر زمینی تاریخی اما خیالی نیز ارائه شده و حتی گفته شده در شهر مذکور، استخری وجود دارد که هنوز در آن آب است، به پیوست آن نیز فیلمی منتشر شد که در تاریکی چند قطعه مجسمه و نیم تنه طلایی را نشان می داد.

مسئولان میراث فرهنگی فارس بلافاصله بعد از این داستان، کارشناسان خود را به منطقه فرستادند و هیچ شهر تاریخی یا هیچ گنجی پیدا نکردند و این باعث شده که متولیان امر به مردم اطمینان بدهند اینها همه شایعه بوده و فیلم نیز ساختگی است.

پس از آن دوباره فیلمی منتشر شد که در آن چند قطعه اسکناس نیز نشان داده می شد که دلیل بر ساختگی نبودن فیلم باشد و به مردم اطمینان بدهد واقعا گنجی در میان است اما میراث فرهنگی بازهم موضوع را تکذیب کرد و از مردم خواست به این شایعاتی که در فضاهای مجازی دست به دست می شود توجه نکنند زیرا اصلا چنین مجسمه  و چنین گنجی وجود ندارد.

اما عده ای هنوز دست بردارد نیستند و همچنان پیامهای وجود بزرگترین گنج ایران را دست به دست می چرخانند.

این حکایت هر روز شبکه های اجتماعی و فضای مجازی است که طی این مدت هر روز شایعه ای فراگیر می شود و مردم نیز سریع باور می کنند.

نمونه آن را در پرونده چوپان دروغگو می توان دید که سال‌هاست برای مردم پیامک می فرستد که در بیابان گنج پیدا کرده و چون سواد درست و حسابی ندارد می خواهد با او شریک شوند و پولش را نصف کنند و از این طریق بارها مردم فریب خوردند و با وجود اینکه مسئولان امر هشدار داده اند که فریب این به ظاهر چوپان را نخورید بازهم طمع گنج عده ای را می فریبد و باعث می شود میلیون ها تومان پول را به او بدهند.

حال در مورد گنج فاروق نیز شرایط به همین شکل در حال رقم خوردن است، عده ای فریب شایعه پراکنی بعضی از سودجویان را می خورند و باوجود تکذیب های مکرر بازهم معتقد هستند در فاروق گنچ پیدا شده است.

جدا از دلایل علمی که برای دروغ بودن این ادعاها می توان مطرح کرد، این وضعیت را باید از دو دیدگاه روانشناسانه و جامعه شناسی بررسی کرد تا این موضوع روشن تر شود که چرا مردم ایران هنوز در طمع گنج یابی اسیر شایعات و دروغ پراکنی های سودجویانی می شوند که امروزه در شبکه های اجتماعی فعالیت های مختلفی دارند.  

یکی از مسائلی که بسیار تعجب آور  مطرح می شود این است که در پیام مدعی شده اند که در استخر شهر تاریخی هنوز آب وجود دارد، این در حالی است که شهر مرودشت و فاروق از خشکسالی شدید رنج می برد و سطح سفره های زیر زمینی ده ها متر افت کرده و از نظر علمی چنین ادعایی بسیار تعجب آور است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس و باستان شناس در این مورد گفت: چند روزی است که در فضای مجازی و رسانه ای و مردم شایعاتی به صورت گسترده در خصوص کشف یک محل باستانی مشابه تخت جمشید در زیرزمین و در روستای فاروق که در ۲۵ کیلومتری تخت جمشید قرار دارد دیده می شود.

مصیب امیری افزود: هر چند این مطلب بارها از سوی این اداره کل مورد تکذیب قرار گرفته اما با توجه به گسترش این مطلب کاملاً کذب، موضوع باید جهت  تنویرافکار عمومی کارشناسی تر بحث شود.

وی ادامه داد: اساساً آنچه که در میان عامه مردم به عنوان گنج از آن نام برده می شود اصطلاحی غلط است که عمدتاً توسط قاچاقچیان اموال فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرد.

پیشینه واژه گنج به زمان قاجاریه بر می گردد

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی بیان کرد: پیشینه این واژه احتمالاً به زمان قاجاریه بر می گردد و در آن زمان برخی از آثار باستانی را به عنوان گنج تپه یا گنج دره نام  می نهادند و در واقع هر نقطه باستانی که دارای آثار تاریخی و فرهنگی است بعنوان گنج از آن نام می برند در صورتیکه هر بنا و یا اثر تاریخی مجموعه ای از آثار فرهنگی است که پیشینه و هویت تاریخی هر قوم و منطقه را نشان می دهد.

امیری ادامه داد: به عنوان نمونه در مجموعه بزرگی مثل تخت جمشید با آن عظمت معماری و پاسارگاد که زمانی به عنوان مرکز دینی و حکومتی عصر هخامنشیان مورد استفاده قرار گرفته طبق تصویری که امروزه از منطقه فاروق در فضای مجازی نشر و گسترش پیدا کرده چنین آثاری بعبارت عامه گنج و بعبارت امروزی اموال فرهنگی یافت نشده، با این گفته مشخص است که وقتی در مجموعه جهانی تخت جمشید چنین اشیایی یافت نشده چگونه ممکن است در منطقه دیگری یافت شود.

امیری افزود: اینجانب به عنوان یک کارشناس باستان شناسی شاغل و کسی که سال ها در دشت مرودشت بررسی های باستان شناسی انجام داده به طور قطع و یقین اعلام می دارم که چنین چیزی از اساس غلط و بی پایه است.

​ساختگی بودن تمام تصاویر و فیلم هایی که در فضای مجازی نشر و گسترش می یابند  با اندک دقتی قابل اثبات هستند مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس اظهار کرد: هم اکنون در دشت مرودشت حدود ۳۰۰ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که سهم روستای فاروق ۵ اثر تاریخی  است  و تمام تصاویر و فیلم هایی که در فضای مجازی نشر و گسترش می یابند  با اندک دقتی می توان به ساختگی بودن آنان پی برد.

قطع شدن رابطه کانالهای رسمی خبررسانی ومخاطب دلیل افزایش شایعه

اما در این رهگذر باید دلایل جامعه شناختی باورپذیری چنین شایعاتی نیز مورد بررسی قرار گیرد. یک جامعه شناس و استاد دانشگاه در خصوص برخی از شایعات در شبکه های اجتماعی و زودباوری مردم به خبرنگار مهر گفت: متاسفانه در برخی جوامع که کانالهای رسمی اطلاع رسانی اعتبار کمتری در بین عامه مردم دارند، زمینه فعالیتهای کانالهای غیررسمی فراهم می شود.

کرامت الله راسخ با اشاره به اینکه شایعه همواره وجود داشته و دارد، افزود: در گذشته شایعه دهان به دهان به مردم انتقال می یافت و پس از طی کردن مراحلی خاموش می شد اما در حال حاضر شرایط فرق کرده و شایعه در ابعاد بیشتری منتقل می شود.

وی ادامه داد: در عصر امروزی به دلیل پیدایش شبکه های مجازی یک شایعه در زمان بسیار کوتاهی منتشر می شود و به دلیل سرعت بالای انتشار دربرگیری زیادی داشته و به همان سرعت نیاز خاموش می شود.

این استاد دانشگاه به شایعه کشف گنج در فاروق اشاره و بیان کرد: دلیل زودباوری این شایعات از سوی مردم قطع و یا کم شدن رابطه بین کانالهای رسمی خبررسانی و مخاطب است که در این راستا ضروری است مطالعات زیادی انجام شود.

راسخ با بیان اینکه از بین رفتن اعتماد مردم نیز به کانالهای رسمی خبری یکی از دلایل اصلی زودباوری آنهاست، افزود: متاسفانه بهترین مخاطبان این دسته از شایعات طبقه متوسط و پایین جامعه هستند که در بستر اجتماعی خاصی پرورش یافته اند.

وی با اشاره به اینکه این شایعات در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه کمتر مورد توجه قرار می گیرد، گفت از این رو ضروری است که در این حوزه اقداماتی انجام شود تا بتوان گام مثبتی برداشت.

تبعیت از دیگران باعث توزیع شایعات می شود

 یک روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه نیز در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: موضوعی که در روانشناسی اجتماعی مطرح می شود این است که همه مردم فکر می کنند کاری که طیف زیادی از مردم انجام می دهند را خودشان نیز انجام دهند به دلیل اینکه فکر می کنند وقتی تعداد زیادی از یک کار تبعیت می کنند به طور حتم این کار درست است.

نادره سهرابی با اشاره به یک تحقیق بیان کرد: به عنوان نمونه یک تحقیقی انجام شد که در آن مردی در حالی که می دوید مدعی شد که سدی شکسته و این ادعا باعث شد مابقی نیز به گمان اینکه واقعا سدی شکسته او را همراهی کنند در صورتیکه کسی فکر نمی کرد در آن شهر اصلا سدی وجود ندارد.

انسان‌ها همواره به دنبال این هستند که از سوی افراد مورد تایید  و پذیرش قرار گیرند از این رو اگر عده زیادی کاری انجام دهند مانیز برای اینکه مورد  تایید آنها قرار گیریم حتی اگر آن کار یا رفتار اشتباه باشد آن را نیز انجام می دهیم وی با اشاره به اینکه مردم آماده پذیرش رفتارهایی که تعداد زیادی انجام می دهند هستند، اظهار کرد: انسان‌ها همواره به دنبال این هستند که از سوی افراد مورد تایید  و پذیرش قرار گیرند از این رو اگر عده زیادی کاری انجام دهند مانیز برای اینکه مورد  تایید آنها قرار گیریم حتی اگر آن کار یا رفتار اشتباه باشد آن را نیز انجام می دهیم.

عضو هیات علمی دانشگاه بیان کرد: عمده ترین دلیل انجام رفتار و کاری که بقیه انجام می دهند این است که مردم فکر می کنند اگر با تعداد زیادی همراه نشوند از سوی آنها طرد می شوند.

فرمانده سابق انتظامی استان فارس با اشاره به اینکه شایعه گفتمان‌های غیر رسمی، نامعتبر و اطلاعات بررسی نشده است، به ‏خبرنگار مهر گفت: ‏هنگامی که مردم مشتاق کسب خبر درباره موضوعی هستند اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، ‏مستعد پذیرش شایعه‌ می‌شوند. ‏‎ ‎

سردار سیروس سجادیان ادامه داد: شایعه در محیط و زمانی مطرح می شود که خبر برای مخاطبین از اهمیت بالایی ‏برخوردار ‏است  و‎ ‎رواج شایعه‌ نشان‌دهنده زودباوری مردم و ظرفیت آنها برای تن دادن به تلقین و همچنین همراهی با جمع است. ‏

وی با اشاره به اینکه انسانی که در این جهان زندگی می کند به موازات تراکم و ارتباطات رو به گسترش کنشهای انسانی دنبال ‏کسب اخبار ‏جدید است، بیان کرد: زمانی که موضوعی اهمیت زیادی در حوزه های زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و کنش های ‏اقتصادی آحاد جامعه داشته ‏باشد اما به نحو درست و صحیحی پاسخ داده نشده و روشن نشود شایعه شکل می گیرد‎.‎

این کارشناس حقوق و مدیریت انتظامی گفت: به محض انتشار شایعه در سطح جامعه لازم است موضوع رصد و پایش شده ‏تا ‏موجب تشویش اذهان و افکار عمومی نشود.‏

سردار سجادیان گفت: یکی از دلایل اهمیت بررسی شایعه‌ مشخص شدن فرد یا افرادی که از رواج این شایعه سود می‌بردمی باشد و  ‏این ‏امر برای شناسایی منبع و منشاء شایعه‌ها سودمند است.‏

وی با اشاره به اینکه ممکن است یک شایعه، ناشی از شوخی ساده فرد یا افرادی باشد، بیان کرد: شایعه پراکنیِ افراد ممکن است ‏به صورت ‏اتفاقی باشد اما با توجه به فضای مجازی و دسترسی سریع مردم به  شبکه های اجتماعی شایعات در کمترین زمان ‏فراگیر می ‌شود. ‏

فرمانده سابق انتظامی استان فارس با اشاره به اینکه محال است روزانه کاربر شبکه های اجتماعی باشید و با یک شایعه روبه رو ‏نشوید، افزود: پخش و انتشار یک شایعه ‏در شبکه‌های اجتماعی شاید فقط چند ثانیه زمان ببرد اما تاثیرات اجتماعی، فرهنگی، ‏سیاسی ، اقتصادی و در بعضی مواقع امنیتی این کار ‏می‌تواند بسیار وسیع و دور از تصور باشد‎.‎

تمایل به شنیدن اخبار باورنکردنی همیشه رواج داشته است

سردار سجادیان بیان کرد: زودباوری مردم  و تمایل به شنیدن اخبار باورنکردنی، مسئله‌ای است که از مدتها قبل رواج پیدا کرده ‏مانند ‏شایعه خفاش شب در هرمزگان و انتشار آن در شبکه های مجازی که با تلاش و همت انتظامی استان هرمزگان افراد شایعه ‏ساز شناسایی و ‏دستگیر شدند و با آنان برخورد شد اما اینگونه شایعات احساس امنیت در جامعه را کاهش می دهد که باید در اسرع ‏وقت خاطیانی که با احساسات ‏مردم بازی می کنند، شناسایی و به مجریان قانون سپرده شوند.‏

این کارشناس حوزه انتظامی با اشاره به اینکه شایعه سازان افرادی هستند که یا به دنبال سرگرمی، شوخی، ماجراجویی و یا ‏اهداف، ‏اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده و یا برای معرفی خود، محله و یا حساس کردن افراد ، گروه و یا سازمان ‏خاصی هستند، ‏گفت: شایعاتی که موجب تشویش اذهان و یا باعث ضرر مادی و معنوی افراد دیگر شود قابل پیگیری است  که ‏تشخیص این امر نیز با قاضی ‏است.‏

فرمانده سابق انتظامی استان فارس ادامه داد: بر اساس ماده ۷۴۶ قانون جدید مجازات اسلامی هر کس به ‏قصد ‏اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی، اکاذیبی را منتشر کند یا در ‏دسترس دیگران ‏قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأسا یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی یا ‏مقام‌های رسمی به طور ‏صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به ‏دیگری وارد شود یا نشود، بنا به نظر مراجع قضایی ، افزون ‏بر اعاده حیثیت به حبس  یا جزای نقدی  ویا هر دو مجازات محکوم ‏خواهد شد‎.‎

سردار سجادیان افزود: از بعد اجتماعی نیز شایعه ، ترویج فضای بی اعتمادی در سطح جامعه، تخریب شخصیت ‏های مذهبی، ‏علمی و سیاسی، ترویج خرافات در سطح جامعه، سست شدن پایه های اعتقادی افراد، اضطراب شخصی و اجتماعی و .. را ‏به ‏همراه دارد‎.‎

فرمانده سابق انتظامی استان فارس به راهکارهایی برای جلوگیری از شایعات اشاره و عنوان کرد: برای جلوگیری از گسترش ‏مطالب کذب ‏باید افراد همواره به صحت و سقم اخبار دریافتی توجه و منبع خبر را بررسی کنند و همچنین افرادی که اقدام به پخش ‏مطالب کذب و ‏دروغین در سطح جامعه می کنند  آگاه باشند که قانونگذار این حق را برای مراجع ذی صلاح محفوظ می داند که ‏طبق ماده ۱۸ قانون ‏جرایم رایانه ای با آنها برخورد و به مجازات برسانند.‏‎

به گزارش مهر، به هر حال به نظر می رسد توجه افراطی افکار عمومی به محتوای منتشر شده در شبکه های اجتماعی و کانال های غیر رسمی باعث بروز چنین تفکرات و پایداری چنین شایعاتی باشد که باید در این رابطه افکار عمومی سعی کنند به کانالی معتبر و در عین حال رسمی خبر رسانی استناد کنند و از باور مطالب خارق العاده که پایه علمی ندارد بپرهیزند.